Thanh lọc, tinh gọn bộ máy: Xu thế không thể đảo ngược

Bài cuối: Tinh gọn tổ chức bộ máy - cuộc cách mạng không tiếng súng

Yêu cầu về một bộ máy nhà nước “tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả” đã và đang trở thành nhiệm vụ mang tính cấp thiết.

Xác định quyết tâm chính trị cao nhất trong lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 11 Các cơ quan, đơn vị, tổ chức phải bảo đảm hoạt động thông suốt trước, trong và sau sắp xếp Sắp xếp đơn vị hành chính để chính quyền gần dân hơn, giải quyết công việc nhanh hơn Kết luận của Bộ Chính trị về chủ trương công tác cán bộ Hoàn thiện phương án sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của bộ, ngành

Bài 1: ‘Thanh lọc’ - điều kiện tiên quyết để bộ máy vững mạnh

Để bộ máy ngày một vững mạnh, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, bên cạnh việc kiên quyết thanh lọc những cán bộ, đảng viên không xứng đáng, một trong những nhiệm vụ chiến lược đang được Bộ Chính trị, Ban Bí thư quyết tâm chỉ đạo thực hiện đó là tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị với phương châm “vừa chạy vừa xếp hàng”, bởi một bộ máy cồng kềnh, nhiều tầng nấc, đầu mối trung gian không chỉ gây lãng phí nguồn ngân sách nhà nước mà còn tạo ra nhiều kẽ hở cho những hành vi tham nhũng, tiêu cực.

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu chỉ đạo Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW. (Nguồn: TTXVN)

Từng bước hiện thực hóa mục tiêu của Nghị quyết số 18-NQ/TW

Lịch sử của nhân loại đã từng chứng kiến nhiều cuộc cách mạng làm thay đổi sâu sắc xã hội, mở ra những kỷ nguyên mới trong từng giai đoạn lịch sử thế giới. Nếu như cuộc cách mạng tư sản đã xóa bỏ nhà nước phong kiến lạc hậu, thiết lập nên nhà nước tư sản, thì cuộc cách mạng vô sản đã lật đổ chế độ tư bản chủ nghĩa nhằm thiết lập nên nhà nước của giai cấp công nhân.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa khát vọng về một xã hội không có sự phân chia giai cấp, không có sự áp bức, bóc lột, nơi người dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa (XHCN) đã được ra đời để thực hiện trọng trách, sứ mệnh cao cả đó.

Điểm chung của những cuộc cách mạng này là sự thay thế chính quyền cũ bằng một hệ thống chính trị mới, bảo đảm phù hợp với tiến trình phát triển của lịch sử và nhu cầu đòi hỏi của xã hội; đồng thời, yếu tố “bạo lực” xuất hiện phần lớn trong các cuộc cách mạng bởi khi thay đổi chế độ thì sự phản kháng từ lực lượng cầm quyền “cũ kỹ” xảy ra là điều tất yếu.

Thấm nhuần tư tưởng chủ nghĩa Marx-Lenin và tư tưởng của cuộc cách mạng XHCN, trong hành trình chèo lái con thuyền đưa dân tộc Việt Nam rũ bỏ khỏi “xiềng xích” nô lệ, áp bức, bóc lột vươn tới độc lập, tự do, Chủ tịch Hồ Chí Minh - người thuyền trưởng “vĩ đại” cũng đã chỉ ra rằng “Cách mệnh là phá cái cũ đổi ra cái mới, phá cái xấu đổi ra cái tốt”. Lời dạy ấy không những phản ánh bản chất cốt lõi của cách mạng mà còn là kim chỉ nam soi sáng cho dân tộc Việt Nam bước đi trên con đường đấu tranh vì một xã hội dân chủ, công bằng, phồn vinh và hưng thịnh.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay, yêu cầu về một bộ máy nhà nước “tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả” đã và đang trở thành nhiệm vụ mang tính cấp thiết. Không cần đến súng đạn hay những cuộc cách mạng mang tính bạo lực, việc sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị được nhìn nhận như một “cuộc cách mạng không tiếng súng” nhưng không kém phần khó khăn, phức tạp, quyết liệt bởi sự thành công của cuộc cách mạng sẽ quyết định đến sự thành công của công cuộc bứt tốc phát triển bắt kịp vận hội của dân tộc.

Ở Việt Nam, cụm từ “tinh gọn tổ chức bộ máy” đã được đề cập đến từ những năm đầu thời kỳ đổi mới, nhất là từ Đại hội Đảng lần thứ VII đến nay, chủ trương này luôn được nhấn mạnh trong các nghị quyết, văn kiện quan trọng. Gần đây, vấn đề này đã thu hút sự chú ý mạnh mẽ, sự quan tâm to lớn của Nhân dân cả nước.

Sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy ở nước ta đã được thực hiện nhiều lần, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Có những thời điểm, bộ máy không những không “gọn” mà lại phình ra, biên chế cán bộ, công chức không những không giảm đi mà lại “tăng lên”. Đơn cử như tại Thanh Hoá, trong giai đoạn 2011-2016, nhiều đơn vị có số lãnh đạo nhiều hơn số nhân viên, thậm chí có đơn vị chỉ toàn lãnh đạo, không có nhân viên, bộ máy hành chính còn cồng kềnh, tồn tại tình trạng hẹp trên phình dưới…[1]

Và khi một hoạt động được lặp đi lặp lại “nhiều lần” với kết quả nhận được không tương xứng với kỳ vọng đặt ra theo những khẩu hiệu “hô hào”, nhưng không mấy “mới mẻ”, vô hình trung dẫn đến hệ quả là những cuộc sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy sau đó, Nhân dân không mấy mặn mà quan tâm, thậm chí là thờ ơ bởi suy nghĩ mọi việc rồi cũng sẽ “đâu lại vào đấy”.

Nghị quyết số 18-NQ/TW (Nghị quyết số 18) ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII ra đời với kỳ vọng tạo bước đột phá. Tuy nhiên, sau hơn 7 năm thực hiện, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã thẳng thắn chỉ ra còn nhiều tồn tại từ nhận thức, hành động của cấp ủy, tập thể lãnh đạo, người đứng đầu ở một số cơ quan, tổ chức, đơn vị, địa phương…

Thực tế có ghi nhận những điểm sáng nhất định trong công cuộc tinh gọn tổ chức bộ máy. Nhiều bộ, ngành, địa phương trên cả nước đã chủ động thực hiện thí điểm việc này cho thấy sự chuẩn bị từ sớm của một cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy trong tương lai gần. Trong số các cơ quan trực thuộc chính phủ, Bộ Công an là cơ quan tiên phong và quyết liệt nhất trong thực hiện tinh gọn tổ chức bộ máy theo Nghị quyết số 18.

Dưới sự lãnh đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm khi còn đảm nhiệm cương vị Bộ trưởng, Bộ Công an đã tiến hành 2 lần kiện toàn tổ chức trong giai đoạn 2018-2024, qua đó tổ chức bộ máy của Bộ Công an đã giảm 6 Tổng cục, một đơn vị tương đương cấp Tổng cục, 55 đơn vị cấp Cục, 7 trường Công an nhân dân, gần 1.200 đơn vị cấp Phòng và trên 3.500 đơn vị cấp Đội3.

Năm 2018, Quảng Ninh là địa phương đã có nhiều mô hình sáp nhập, hợp nhất. Điển hình như thị xã Đông Triều, sau khi tinh gọn tổ chức bộ máy, cán bộ kế toán của trường THCS Mạo Khê 2 kiêm nhiệm thêm công việc kế toán của 8 trường khác. Trước đó, toàn ngành giáo dục huyện Đông Triều có 75 kế toán, nhưng đến năm 2018, con số này giảm xuống chỉ còn 9 người, tức mỗi người kiêm nhiệm từ 8 đến 9 trường. Đáng chú ý, Lào Cai là địa phương đầu tiên trên cả nước thực hiện thí điểm sáp nhập Sở Xây dựng và Sở Giao thông vận tải thành Sở Xây dựng - Giao thông vận tải.

Để công cuộc tinh gọn tổ chức bộ máy không chỉ dừng lại ở khẩu hiệu, hình thức, khắc phục triệt để những tồn tại, hạn chế trong những cuộc tinh gọn tổ chức bộ máy trước đó, tại phiên họp đầu tiên của Ban Chỉ đạo Trung ương về tổng kết thực hiện Nghị quyết số 18, ngày 19/11/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh “Đây là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng, là cuộc cách mạng về tinh gọn, tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị cần thống nhất rất cao về nhận thức và hành động trong toàn đảng và cả hệ thống chính trị. Các cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị các cấp, các ngành, trước hết là cán bộ lãnh đạo, người đứng đầu cần gương mẫu, chủ động, quyết liệt trong thực hiện nhiệm vụ được giao theo tinh thần vừa chạy vừa xếp hàng”.

Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì hội nghị triển khai Nghị quyết của Quốc hội về cơ cấu tổ chức Chính phủ. (Nguồn: VGP)

Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì hội nghị triển khai Nghị quyết của Quốc hội về cơ cấu tổ chức Chính phủ, ngày 18/2. (Nguồn: VGP)

Thông điệp của người đứng đầu Đảng là lời khẳng định đanh thép, lời “hiệu triệu” toàn Đảng, toàn dân chung tay, đồng lòng thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị.

Gần 4 tháng sau lời hiệu triệu của Tổng Bí thư Tô Lâm, thực hiện Nghị quyết của Quốc hội được thông qua tại kỳ họp bất thường lần thứ 9, cơ cấu tổ chức của Chính phủ bắt đầu đi vào vận hành kể từ ngày 1/3/2025 gồm 14 bộ, 3 cơ quan ngang bộ và 5 cơ quan thuộc Chính phủ, giảm 8 đầu mối so với trước đây. Trong các cơ quan thuộc Chính phủ, Bộ Công an tiếp tục là đơn vị tiên phong trong việc sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy.

Cụ thể, ngày 18/2/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 02/2025/NĐ-CP quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Công an (có hiệu lực từ ngày 1/3/2025), theo đó, tổ chức, bộ máy công an địa phương được sắp xếp, tinh gọn từ 3 cấp thành 2 cấp, gồm công an cấp tỉnh và công an cấp xã, bỏ công an cấp huyện, qua đó 694 cơ quan công an cấp huyện cùng 5.916 đội nghiệp vụ trực thuộc chính thức dừng hoạt động[2], kết thúc sứ mệnh chính trị của mình. Việc tinh gọn này giúp khắc phục triệt để tình trạng trùng dẫm, chia cắt về địa bàn, lĩnh vực, gây khó khăn trong công tác quản lý và thực thi nhiệm vụ.

Với sự thống nhất giữa lời nói và hành động, thông điệp của người đứng đầu Đảng đã khơi dậy sự kỳ vọng, niềm tin rất lớn trong Nhân dân về một bộ máy tinh, gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, hướng tới phục vụ người dân tốt hơn trong một tương lai không xa.

Quyết tâm chính trị rất lớn của Đảng, nhận được sự đồng tình, ủng hộ mạnh mẽ của Nhân dân, là sợi dây liên kết “vô hình” giữa ý đảng và lòng dân. Và khi lòng dân đã thuận, ý đảng và lòng dân hòa cùng một nhịp, thì thành công đến là điều tất yếu, bởi Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng khẳng định “Dân chúng đồng lòng, việc gì cũng làm được. Dân chúng không ủng hộ, việc gì làm cũng không nên”.

Thời cơ “vàng” cho cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy

Lịch sử thế giới và của dân tộc Việt Nam đã chứng minh rằng, sự thành công của các cuộc cách mạng đều gắn liền với việc tận dụng “thời cơ” một cách hiệu quả, chính xác. Theo chủ nghĩa Marx-Lenin, thời cơ nổi dậy của quần chúng giành chính quyền về tay mình là lúc xảy ra khủng hoảng của giai cấp thống trị về kinh tế, chính trị, xã hội; quần chúng nhân dân và đội tiền phong sẵn sàng hành động; các lực lượng trung gian đã ngả hẳn về phía cách mạng. Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917 và Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Việt Nam đã nổ ra và giành thắng lợi bởi việc nắm bắt, tận dụng chính xác thời cơ đó.

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang bùng nổ mạnh mẽ ở Việt Nam, việc vận dụng linh hoạt, kịp thời các ứng dụng chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo vào hoạt động quản lý, điều hành của bộ máy nhà nước có thể giúp tự động hoá nhiều quy trình, giảm thiểu những thủ tục hành chính rườm rà, cắt giảm tối đa nhân sự cũng như chi phí vận hành, và quan trọng hơn nó sẽ giúp cho bộ máy nhà nước được “nhẹ đi”.

Cán bộ công chức, viên chức giải quyết thủ tục hành chính tại bộ phận một cửa. (Ảnh minh họa. Nguồn: TTXVN)

Trước những yêu cầu thực tiễn và trong thời điểm đất nước đang tăng tốc cho Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, đây chính là thời điểm lý tưởng để triển khai quyết liệt việc sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, hướng đến dấu mốc quan trọng khi Việt Nam qua 40 năm đổi mới và 35 năm thực hiện Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Nội dung này cũng được Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh vào ngày 13/2/2025 khi phát biểu thảo luận tại chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9 của Quốc hội “đây là thời cơ vàng để tinh gọn bộ máy...”.

Do đó, đây chính là thời cơ “vàng” để tinh gọn tổ chức bộ máy, đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam, và suy cho cùng là vì lợi ích của Nhân dân mà theo lời của Tổng Bí thư Tô Lâm “không thể chậm trễ được nữa bởi đây là thời cơ và để lỡ thời cơ là có lỗi với đất nước, với Nhân dân”.

(*) Phòng Chính trị - Học viện Cảnh sát nhân dân.

(**) Cục Đối ngoại, Bộ Công an

[1] Nguyễn Thùy, Có đơn vị chỉ toàn lãnh đạo, không có nhân viên!, Báo điện tử Dân trí, 2017, https://dantri.com.vn/xa-hoi/co-don-vi-chi-toan-lanh-dao-khong-co-nhan-vien-20170411152457722.htm.

3 Hải Nam, Bộ Công an đã giảm 6 Tổng cục, 55 đơn vị cấp Cục, Báo điện tử Dân trí, 2024, https://dantri.com.vn/xa-hoi/bo-cong-an-da-giam-6-tong-cuc-55-don-vi-cap-cuc-20241226222751287.htm

[2] Danh Trọng, 694 công an cấp huyện, 5.916 đội trực thuộc sẽ kết thúc hoạt động sau sắp xếp bộ máy, Báo điện tử Tuổi trẻ, 2025, https://tuoitre.vn/694-cong-an-cap-huyen-5-916-doi-truc-thuoc-se-ket-thuc-hoat-dong-sau-sap-xep-bo-may-2025021815095848.htm