Chuyển đổi số báo chí thời AI: Không chỉ là cuộc đua công cụ

Chuyển đổi số báo chí cần song hành giữa ứng dụng công nghệ AI và tư duy chiến lược, từ đó tạo đột phá trong nội dung, phân phối và thu hút độc giả.

Toàn văn phát biểu của Chủ tịch nước tại buổi gặp mặt các nhà báo tiêu biểu nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn chúc mừng 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam Vinh danh những người làm báo tiêu biểu nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam

Chuyển đổi số báo chí thời AI: Không chỉ là cuộc đua công cụ

Các diễn giả tại phiên thảo luận “Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các tòa soạn báo chí Việt Nam”. (Ảnh: Thành Long)

Không thể đứng ngoài làn sóng AI

Ngày 20/6 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội), phiên thảo luận “Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các tòa soạn báo chí Việt Nam” đã diễn ra trong khuôn khổ Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2025, thu hút sự quan tâm đặc biệt của giới báo chí, công nghệ và các nhà hoạch định chính sách truyền thông.

Ngay từ phần mở đầu, một video giới thiệu được tạo bởi AI đã mở màn cho không khí thảo luận đầy thời sự. Phó Viện trưởng Viện Công nghệ Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII) Đào Trung Thành đặt ra hàng loạt câu hỏi đáng suy ngẫm: Báo chí Việt Nam đã chuẩn bị đến đâu về năng lực và nhân lực AI? Liệu các cơ quan báo chí đã biết cách lựa chọn và ứng dụng đúng công nghệ phù hợp?

Phó Viện trưởng Viện Công nghệ Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII) Đào Trung Thành điều phối phiên thảo luận. (Ảnh: Thành Long)

Theo ông Thành, chuyển đổi số hiện không còn là sự lựa chọn mà là vấn đề sống còn đối với báo chí. Không chỉ tận dụng cơ hội, các tòa soạn cần làm chủ cả thách thức mà công nghệ mang lại, trong khi vẫn giữ được giá trị cốt lõi của nghề báo: tạo ra các sản phẩm báo chí sinh động, chất lượng và đảm bảo sự chính xác trong thông tin.

Ba “nút thắt” cần tháo gỡ

Dẫn khảo sát mới nhất do Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) phối hợp cùng Hội Nhà báo Việt Nam và Hội Truyền thông số Việt Nam thực hiện, Viện trưởng Nguyễn Quang Đồng cung cấp bức tranh cụ thể: Hơn 60% cơ quan báo chí đã và đang sử dụng hoặc có kế hoạch ứng dụng AI, tăng gấp đôi so với năm 2023. Công cụ phổ biến nhất hiện nay là ChatGPT, Gemini, Copilot và một số phần mềm nội bộ được phát triển riêng.

Tuy nhiên, đi kèm sự tăng trưởng đó là ba vấn đề lớn, theo ông Đồng, đang tác động trực tiếp đến hiệu quả ứng dụng AI của các tòa soạn:

Thứ nhất, đặt sai trọng tâm. Phần lớn ứng dụng AI hiện nay đang dừng lại ở khâu sản xuất nội dung như gợi ý tiêu đề, chỉnh sửa chính tả, dịch thuật, tạo hình ảnh hoặc video.

Trong khi đó, những khâu mang tính chiến lược hơn như phân tích hành vi độc giả, phát triển mô hình kinh doanh, cá nhân hóa nội dung và tối ưu hóa nguồn thu lại bị bỏ ngỏ.

Ông Đồng nhấn mạnh “Các tòa soạn đang xem AI như công cụ cho phóng viên, biên tập viên, thay vì một giải pháp tổng thể để tái cấu trúc toàn bộ quy trình sản xuất, phân phối và thương mại hóa nội dung”.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) Nguyễn Quang Đồng. (Ảnh: Thành Long)

Thứ hai, thiếu chiến lược tổng thể. Nhiều cơ quan báo chí mới chỉ triển khai AI ở cấp độ cá nhân hoặc phòng ban, mang tính tự phát, thiếu chính sách nội bộ chính thức và cơ chế kiểm soát rõ ràng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả mà còn tiềm ẩn rủi ro về đạo đức nghề nghiệp và uy tín, nhất là khi AI tạo ra nội dung nhưng không có quy trình kiểm chứng bài bản.

Thứ ba, thiếu hụt nguồn lực, cả về tài chính và nhân sự. Chi phí đầu tư cho AI tại nhiều tòa soạn vẫn ở mức rất thấp, đa phần dưới 1 triệu đồng/tháng hoặc sử dụng phiên bản miễn phí. Bên cạnh đó, năng lực chuyên môn về AI trong đội ngũ nhân sự còn hạn chế. Việc thu thập, lưu trữ và phân tích dữ liệu hành vi độc giả, điều kiện quan trọng để cá nhân hóa cũng là một trở ngại không nhỏ.

AI phải gắn với chiến lược và đạo đức nghề báo

Từ kinh nghiệm quốc tế, ông Nguyễn Quang Đồng chia sẻ mô hình AI của tờ The Globe and Mail (Canada) – nơi AI được sử dụng để đánh giá giá trị nội dung, tự động sàng lọc và ưu tiên bài viết phù hợp nhất với từng nhóm độc giả, đồng thời tối ưu hóa các mô hình paywall (thu phí theo bài viết).

Theo ông, đây là minh chứng rõ ràng cho việc AI có thể đóng vai trò chiến lược trong thu hút độc giả và tăng doanh thu. Vì vậy, ông Đồng nhấn mạnh, báo chí Việt Nam cần tiếp cận AI một cách tổng thể, có chiến lược đầu tư rõ ràng, chính sách nội bộ cụ thể và cơ chế kiểm soát phù hợp. AI không chỉ là công cụ, mà phải trở thành một phần trong định hướng phát triển nội dung, độc giả và kinh doanh của từng tòa soạn.

Toàn cảnh phiên chuyên đề “Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các tòa soạn báo chí Việt Nam” . (Ảnh: Thành Long)

Đặc biệt, ông cũng đề xuất Hội Nhà báo Việt Nam sớm ban hành một bộ quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm trên toàn ngành, nhằm tạo ra một khung chuẩn mực đạo đức, tránh việc lạm dụng công nghệ gây mất uy tín, đồng thời giúp kiểm soát rủi ro thông tin trong môi trường số.

Cá nhân hóa nội dung và “lá chắn” trước tin giả

Cùng chia sẻ tại diễn đàn, nhà sáng lập baomoi.com Nguyễn Anh Tuấn đưa ra góc nhìn về cá nhân hóa trải nghiệm độc giả, một xu hướng tất yếu trong kỷ nguyên số. Theo ông, cá nhân hóa không chỉ đến từ thuật toán, mà còn từ sự thấu hiểu hành vi, ngôn ngữ và tâm lý độc giả của từng thế hệ.

Từ thực tiễn tại báo Nhân Dân, VTV hay di tích Hỏa Lò, ông nhận thấy những nhóm làm nội dung trẻ, tuy còn non kinh nghiệm, nhưng lại có khả năng nắm bắt nhanh xu hướng và tạo ra các sản phẩm báo chí lan tỏa mạnh mẽ. Đó là minh chứng rõ ràng cho vai trò then chốt của yếu tố con người - yếu tố không thể thay thế bởi bất kỳ công nghệ nào.

Bên cạnh tiềm năng cá nhân hóa, một vấn đề không kém phần cấp thiết là thông tin sai lệch do AI tạo ra. Chủ tịch Công ty DIBIZ Đinh Toàn Thắng nêu rõ: “Đây không chỉ là thông tin sai sót, mà là những nội dung sai có chủ đích, nhằm thao túng và gây hại”.

Các diễn giả, đại biểu tham dự phiên thảo luận. (Ảnh: Thành Long)

Ông dẫn các ví dụ thực tế như mạo danh tổ chức từ thiện, quảng cáo thực phẩm sai sự thật, đưa tin xuyên tạc chính trị để cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề.

Theo ông Thắng, báo chí phải chủ động xây dựng một “hệ miễn dịch truyền thông”, một cơ chế kiểm chứng, xác minh thông tin toàn diện, từ văn bản đến hình ảnh, âm thanh và video. AI không chỉ là tác nhân gây rối mà cũng chính là công cụ giúp báo chí phòng vệ trước các mối đe dọa trong không gian số.

Chuyển đổi số lấy con người là trung tâm

Câu chuyện tại VnEconomy là minh chứng cho khả năng làm chủ công nghệ nếu có chiến lược phù hợp. Nhà báo Đào Quang Bính, Tổng giám đốc, Tổng Thư ký tòa soạn chia sẻ, ngay khi OpenAI cung cấp API cho ChatGPT 3.5, đơn vị này đã nhanh chóng thử nghiệm nền tảng Askonomy và sau đó phát triển Macrom AI Platform - một hệ sinh thái AI do chính đội ngũ trong nước xây dựng.

Điểm đặc biệt là hệ thống AI này không sử dụng nội dung tạo sinh bên ngoài mà xây dựng trên dữ liệu nội bộ, nhằm đảm bảo chất lượng, giọng điệu và uy tín tòa soạn.

Theo ông Bính: “AI có thể tăng năng suất hàng ngàn lần, nhưng không bao giờ thông minh hơn con người”. Nếu người làm báo không làm chủ được công nghệ, họ sẽ bị dẫn dắt, thay vì sử dụng nó như công cụ phục vụ mục tiêu nghề nghiệp.

Nhà báo Đào Quang Bính, Tổng giám đốc, Tổng Thư ký tòa soạn VnEconomy. (Ảnh: Thành Long)

Ở chiều ngược lại, Phó Giám đốc Got It Việt Nam Lê Anh Dũng đề xuất các tòa soạn chưa có điều kiện phát triển nền tảng riêng có thể tận dụng các công cụ có sẵn như OpenAI hay Google. Đây là giải pháp tiết kiệm chi phí, phù hợp với thực trạng của nhiều đơn vị báo chí vừa và nhỏ hiện nay.

Không đi đường riêng, nhưng cần đi đúng hướng

Theo Tổng Biên tập báo Người Lao Động Tô Đình Tuân, chuyển đổi số là hành trình dài hơi, cần chiến lược nhất quán. Với báo Người Lao Động, việc ứng dụng AI và công nghệ số đã được triển khai từ 3 - 4 năm trước, nhờ đó tiết kiệm chi phí, tối ưu nhân lực nhưng vẫn giữ vững chất lượng nội dung. Đến nay, báo này đã nằm trong nhóm 10 đơn vị dẫn đầu về chuyển đổi số báo chí.

Thành công của những đơn vị như VnEconomy hay Người Lao Động cho thấy: không cần phải đi đường riêng, nhưng phải đi đúng hướng, phù hợp với năng lực và mục tiêu tồn tại của từng cơ quan báo chí. Đó là con đường bền vững hơn trong làn sóng AI đang ngày càng mạnh mẽ và sâu rộng.

Phiên thảo luận “Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các tòa soạn báo chí Việt Nam” khép lại với một thông điệp quan trọng: AI không chỉ là công cụ công nghệ, mà là chất xúc tác cho một cuộc chuyển mình toàn diện, từ tổ chức, nhân lực đến mô hình vận hành của báo chí.

Muốn tận dụng AI một cách hiệu quả, các cơ quan báo chí cần sớm xây dựng chiến lược tổng thể, đầu tư vào dữ liệu, nhân lực và đạo đức nghề nghiệp. Con người, đặc biệt là thế hệ nhà báo trẻ phải được đặt vào trung tâm quá trình, với vai trò kiểm chứng, định hướng và sáng tạo nội dung có giá trị.

Chuyển đổi số không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là một cuộc cách mạng tư duy, nơi công nghệ là phương tiện, còn trí tuệ đúng đắn và trách nhiệm của con người là đích đến.