Vượt qua rào cản

Trong nhiệm kì Đại sứ Việt Nam tại Mỹ từ tháng 11/2014 đến tháng 6/2018, nguyên Thứ trưởng Ngoại giao Phạm Quang Vinh may mắn được tham gia, chứng kiến nhiều dấu mốc quan trọng mà ông không bao giờ quên...

Những “ngoại lệ”
chưa từng có

Nói đến quan hệ Việt – Mỹ, không thể không nhắc đến chuyến thăm lịch sử của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tới Mỹ tháng 7/2015, sau 40 năm kết thúc chiến tranh Việt Nam và đúng vào dịp kỷ niệm 20 năm thiết lập quan hệ ngoại giao...

Đại sứ Phạm Quang Vinh kể lại, công tác chuẩn bị cho chuyến thăm của Tổng Bí thư cũng có những khúc mắc. Chẳng hạn như trong nguyên tắc lễ tân của Mỹ, người đứng đầu đảng không nằm trong quyền lực nhà nước, vì vậy, việc tiếp đón Tổng Bí thư Việt Nam theo nghi thức như thế nào là vấn đề khó.

Hai bên đã trao đổi với nhau rất nhiều, phía Việt Nam nhận được sự ủng hộ từ cả phía Quốc hội và lưỡng Đảng. Cuối cùng, phía Mỹ đưa ra được quyết định vượt ra rào cản về kỹ thuật và lễ tân.

Phía Mỹ đón Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng với tư cách là khách chính thức của chính quyền Tổng thống Barack Obama. Bất kỳ ai theo dõi quan hệ Việt - Mỹ cũng đều ngạc nhiên về cuộc hội đàm và gặp gỡ báo chí của hai vị lãnh đạo kéo dài gần 95 phút (dự kiến ban đầu là 45 phút). Theo Đại sứ Phạm Quang Vinh, đó là một ngoại lệ rất tốt.

Trong Phòng Bầu dục, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nói rằng nếu 20 năm trước đây, dù người ta có hình dung thế nào thì cũng không thể nghĩ đến lúc này, người đứng đầu Đảng Cộng sản, hệ thống chính trị Việt Nam ngồi tại đây, nói về câu chuyện phát triển quan hệ hai nước vốn là thù địch. Tổng thống Barack Obama cũng đánh giá rất cao quan hệ hai nước và quyết tâm hướng tới tương lai. Hai bên đã thông qua được Tuyên bố chung về Tầm nhìn quan hệ Việt – Mỹ…

Gần một năm sau, tháng 5/2016, Tổng thống Barack Obama thăm Việt Nam. Đại sứ Phạm Quang Vinh chia sẻ, trong quá trình chuẩn bị về mặt nội dung, Đại sứ quán đã phát hiện còn một rào cản trong quan hệ hai nước kể từ khi dỡ bỏ cấm vận và bình thường hóa quan hệ và yêu cầu Mỹ bỏ lệnh cấm vận vũ khí sát thương đối với Việt Nam. Cuối cùng, quyết định bỏ lệnh cấm vận vũ khí sát thương đối với Việt Nam đã được Tổng thống Obama tuyên bố trong khuôn khổ chuyến thăm!

Trong suốt nhiệm kỳ, Đại sứ Phạm Quang Vinh luôn đặc biệt coi trọng việc kết nối mạng lưới quan hệ trong chính giới Mỹ. Chính nhờ sự giúp đỡ của nhiều chính khách, Đại sứ quán đã thành công trong việc kết nối cuộc điện đàm giữa Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và tân Tổng thống Donald Trump khi ông đắc cử chưa đầy một tháng.

Cuộc bầu cử Mỹ năm 2016 đã tạo ra bất ngờ với thế giới và với cả chính nước Mỹ. Tổng thống Donald Trump thắng cử với khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết” đã đặt ra câu hỏi Mỹ sẽ điều chỉnh gắn kết với thế giới như thế nào. Trong chính sách đối ngoại của Việt Nam, láng giềng và các nước lớn là các đối tác ưu tiên hàng đầu, vì vậy, dù ai trở thành Tổng thống nước Mỹ, Việt Nam vẫn luôn cần phải kết nối. Tân Tổng thống vốn là nhà kinh doanh và ít làm chính trị, vì vậy, phía Việt Nam phải chủ động gặp để nhấn mạnh quan hệ Việt - Mỹ có lợi cho cả hai bên và đang đà phát triển...

Cuộc điện đàm ngày 14/12/2016 là một trong những cuộc điện đàm đầu tiên trong lịch sử quan hệ Việt - Mỹ để chúc mừng và kết nối với một Tổng thống đắc cử. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng là một trong những lãnh đạo đầu tiên có cuộc điện đàm với tân Tổng thống Mỹ. Hai bên đã bày tỏ nguyện vọng tiếp tục thúc đẩy quan hệ và nói có thể sang thăm nhau bất cứ lúc nào.

Sự kiện đã tạo đà rất lớn, tiếp tục duy trì quan hệ đang phát triển, tạo ra sự hiểu biết, kết nối giữa cá nhân các nhà lãnh đạo. Ngay sau đó, tháng 5/2017, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã có chuyến thăm Mỹ. Còn Tổng thống Trump đến nay đã có hai lần đến Việt Nam…

Những người bạn của Việt Nam

Khi nói về quan hệ Việt – Mỹ, người ta hay nói đến những nhân vật được coi như là trụ cột kết nối quan hệ song phương từ thù địch sang ngoại giao, từ ngoại giao sang đối tác toàn diện.

Trong rất nhiều nhân vật cùng dệt nên bức tranh kỳ diệu quan hệ Việt - Mỹ, Đại sứ Phạm Quang Vinh ấn tượng câu chuyện của hai “ông John” - John Kerry và John McCain. Hai thượng nghị sỹ này khá khác biệt nhau, cả về quan điểm chính trị nội bộ và cách nhìn về cuộc chiến tranh Việt Nam. Ông John Kerry từng có điều trần trước Quốc hội Mỹ coi chiến tranh Việt Nam là một sai lầm, còn ông John McCain không đánh giá chiến tranh là đúng đắn hay sai lầm nhưng với tư cách là quân nhân, ông đã phụng sự trong cuộc chiến đó. Tuy nhiên, cả hai người lại rất trùng nhau trong câu chuyện quan hệ với Việt Nam.

“Tôi đã gặp hai ông John nhiều lần. Hai ông ấy có tầm nhìn chiến lược với khu vực châu Á - Thái Bình Dương, coi trọng khu vực châu Á - Thái Bình Dương hòa bình, ổn định và dựa trên luật lệ, bao hàm cả vấn đề Biển Đông. Hai thượng nghị sỹ đều nhìn thấy Việt Nam là một nhân tố tích cực trong khu vực và trong ASEAN, đều ủng hộ thương mại chung với khu vực, chống biến đổi khí hậu”, Đại sứ Phạm Quang Vinh chia sẻ.

Con tàu mang tên “dòng họ” ông John McCain - USS John McCain đã thăm Việt Nam. Thượng nghị sỹ John McCain có vai trò rất lớn trong thúc đẩy hợp tác an ninh quốc phòng với khu vực Đông Nam Á; hỗ trợ Việt Nam khắc phục hậu quả chiến tranh, tẩy độc tại sân bay Đà Nẵng và sân bay Biên Hòa. Ông McCain cũng là người ủng hộ rất lớn cho nông dân Việt Nam. Với tư cách ở Ủy ban quân vụ và Ủy ban đối ngoại, thuộc Thượng viện, ông đã “đấu” cho cá basa của Việt Nam. Với Thượng nghị sỹ John Kerry, trong chuyến thăm Việt Nam với tư cách là Ngoại trưởng Mỹ, ông đã đến rất nhiều nơi ở đồng bằng sông Cửu Long, đi trên cả những chiếc xuồng dọc các dòng sông. Ông John Kerry cũng rất quan tâm tới năng lượng sạch, ông đã trao đổi nhiều với Việt Nam về hợp tác năng lượng tái tạo.

Kể về những cái tên làm nên quan hệ Việt - Mỹ có lẽ còn rất dài, cũng có vô số câu chuyện quan hệ nhân dân xúc động và sâu lắng. Điều đặc biệt duy nhất mà ai cũng có thể cảm nhận được trong mối quan hệ đặc biệt này, theo Đại sứ Phạm Quang Vinh, đó là nếu một cuộc chiến tranh qua đi thì có lẽ những người từng chĩa súng vào nhau sẽ luôn thù địch nhau nhưng trong quan hệ Việt - Mỹ dường như không phải như vậy. Ngay cả khi chính trị hai nước còn thù địch, khó khăn thì chính những cựu binh lại quay lại chiến trường thăm nhau. Từ những năm 1980, 1981 đã có những cựu binh thăm lại chiến trường, rất nhiều người mang theo những thông điệp hòa giải, trong họ nhiều người trở thành quan chức Mỹ…

Cuộc điện đàm ngày 14/12/2016 là một trong những cuộc điện đàm đầu tiên trong lịch sử quan hệ Việt - Mỹ để chúc mừng và kết nối với một Tổng thống đắc cử.Phạm Quang Vinh

Bài: Hà Phương
Ảnh: Reuters, NVCC, Getty Images, AP...
Đồ họa: Minh Nhật