Dấu ấn ngoại giao của các nữ Đại sứ tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc

Việc tăng cường đại diện phụ nữ trong Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc có thể chưa làm thay đổi nền ngoại giao toàn cầu, nhưng đã bắt đầu tái định hình hoạt động ngoại giao một cách tinh tế và có ý nghĩa...

Việt Nam cam kết đóng góp tích cực hơn nữa trong Nhóm G77 tại Liên hợp quốc Việt Nam đảm nhiệm vị trí Chủ tịch Hội nghị các quốc gia thành viên UNCLOS lần thứ 35: Vai trò và vị thế mới của đất nước Ngày Gia đình ASEAN 2025 tại New York: Lan tỏa bản sắc, thắt chặt tình đoàn kết

Đại sứ nữ tái định hình ngoại giao tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc như thế nào?

Các nữ Đại sứ thảo luận sau một cuộc họp của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc về Liberia. (Nguồn: UN)

Nhân Ngày quốc tế phụ nữ trong ngành ngoại giao (24/6), hãy cùng Báo Thế giới và Việt Nam khám phá những dấu ấn tinh tế mà các nữ Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực mang tới Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ) trong những năm qua.

Năm 2014, HĐBA LHQ đã trở thành tiêu điểm vì một lý do chưa từng có: lần đầu tiên trong lịch sử, nữ Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực chiếm 30%. Cột mốc này được ca ngợi là bước ngoặt tiềm năng cho bình đẳng giới trong ngoại giao, vì trước đó, HĐBA LHQ thường được biết đến với truyền thống lâu đời là một hội đồng toàn nam hoặc rất ít nữ.

Trong những năm gần đây (nhiệm kỳ 2021-2024), phụ nữ một lần nữa chiếm 1/3 số Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực của Hội đồng (5 phụ nữ mỗi năm). Đây là một bước tiến đáng chú ý xét từ góc độ bình đẳng giới.

Tuy nhiên, liệu sự gia tăng đại diện phụ nữ này có thay đổi cách thức tiến hành ngoại giao tại HĐBA LHQ hay không? Viện nghiên cứu hòa bình Oslo (PRIO) tại Na Uy đã thống kê, phỏng vấn các nữ Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực và nghiên cứu tài liệu về các cuộc họp của HĐBA LHQ để đưa ra câu trả lời.

Nền tảng giới trong ngoại giao

Ngoại giao từ lâu được cho là lĩnh vực do nam giới "thống trị", được định hình bởi các chuẩn mực ngoại giao hiệu quả là những đặc điểm đầy nam tính như: lý trí, quyết đoán và tách biệt.

Theo thống kê năm 2023, phụ nữ chỉ chiếm 21% số đại sứ trên toàn thế giới. Sự mất cân bằng giới tính này không chỉ là vấn đề đại diện quốc gia, mà còn ảnh hưởng đến cách thức tiến hành ngoại giao.

Phụ nữ bước vào lĩnh vực ngoại giao với tư cách là đại sứ thường phải điều hướng các chuẩn mực và kỳ vọng vốn không dành cho họ. Mặc dù "văn hóa nam tính" của ngoại giao không phải vốn có trong lĩnh vực này, nhưng các đặc điểm và chuẩn mực nam tính đã ăn sâu vào hoạt động ngoại giao, góp phần đẩy phụ nữ ra khỏi lĩnh vực này.

Điều này đặt ra những câu hỏi: các chuẩn mực giới tính đã tác động tới các hoạt động ngoại giao như thế nào và chúng định hình các tương tác hàng ngày giữa các đại sứ theo những cách nào?

Lợi ích quốc gia không có giới tính

Một trong những "mác gắn" dai dẳng nhất về phụ nữ trong ngoại giao là họ sẽ đưa ra chương trình nghị sự mềm mỏng hơn, ưu tiên các vấn đề nhân đạo, xây dựng hòa bình hoặc các vấn đề kinh tế xã hội. Cái mác này chủ yếu do mô tả truyền thống về cách tiếp cận của phụ nữ đối với chính sách đối ngoại là “ôn hòa”, còn của nam giới là “diều hâu”.

Cách nghĩ như vậy dẫn đến mặc định sai lầm rằng phụ nữ sẽ ôn hòa hơn, dễ đồng cảm hơn, dẫn đến việc thúc đẩy các vấn đề nhân đạo, xã hội. Tuy nhiên, những nghiên cứu thực tế của PRIO đã cho thấy không hoàn toàn như vậy.

Phân tích thống kê các chủ đề họp của HĐBA LHQ cho thấy, không có sự gia tăng đáng kể nào về cái gọi là "vấn đề của phụ nữ" trong các giai đoạn mà nữ Đại sứ gia tăng. Ngay cả trong năm 2014 và 2021 - những năm mà nữ Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực chiếm 30% số ghế, cũng không có sự thay đổi rõ rệt nào trong trọng tâm chủ đề của Hội đồng. Điều này cũng được khẳng định qua lời một nữ Đại sứ mà PRIO phỏng vấn: "Lợi ích quốc gia không có giới tính".

Điều này củng cố một điều: các đại sứ ở cấp độ quản trị toàn cầu đại diện cho quốc gia, chính phủ của họ, chứ không phải giới tính của họ. Các nhà ngoại giao sẽ ủng hộ ưu tiên chính sách của quốc gia mình bất kể niềm tin cá nhân hay giới tính.

Người ta có thể lý giải rằng điều này xuất phát từ những hạn chế của phái đoàn ngoại giao với thực tế là các đại sứ hiếm khi tự đặt ra chương trình nghị sự chính sách của riêng mình, cũng như bản chất cứng nhắc của HĐBA LHQ. Tuy nhiên, ngay cả trong các định dạng linh hoạt hơn như các cuộc họp theo thể thức Arria cũng không có thay đổi rõ rệt nào về các chủ đề mà các thành viên Hội đồng thảo luận trong những năm có tỷ lệ phụ nữ cao.

Những thay đổi tinh tế

Mặc dù các đại sứ nữ có thể không thay đổi các chủ đề được thảo luận tại HĐBA LHQ, nhưng họ có ảnh hưởng đến cách thức tiến hành ngoại giao. PRIO đã chỉ ra ba điểm nổi bật mà các nữ Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực tái định hình các hoạt động ngoại giao trong HĐBA:

Thúc đẩy sự hòa nhập: Các nữ Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực thường thúc đẩy sự tham gia đa dạng hơn, bao gồm cả việc mời các chuyên gia nữ và đại diện của các tổ chức xã hội đến để chia sẻ thông tin tại HĐBA. Điều này phản ánh cam kết rộng hơn đối với ngoại giao hòa nhập.

Các nghiên cứu của PRIO cho thấy sự thay đổi rõ rệt về những người được mời phát biểu tại các cuộc họp của HĐBA kể từ khi thông qua Nghị quyết 1325 của HĐBA LHQ, đưa vấn đề Phụ nữ, Hòa bình và An ninh vào chương trình nghị sự của HĐBA.

Thúc đẩy tinh thần đồng nghiệp: Các nữ Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực thường xây dựng quan hệ cá nhân chặt chẽ với các đồng nghiệp nữ khác trong HĐBA, tạo ra các mạng lưới hỗ trợ nhau không chính thức thông qua các nhóm chat. Những mối quan hệ này giúp thúc đẩy lòng tin và sự hợp tác, ngay cả khi có sự chia rẽ về chính trị.

Năm 2014, các sự kiện toàn cầu đầy thách thức, bao gồm Nga sáp nhập Crimea, đợt bùng phát dịch Ebola, xung đột ở Gaza và đỉnh điểm là xung đột Syria, đã tác động không nhỏ tới quan hệ HĐBA. Tuy nhiên, các nữ Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực đã góp phần tạo bầu không khí đoàn kết và hỗ trợ. Bất chấp bối cảnh bất ổn, mối quan hệ thiện cảm giữa các nhà ngoại giao nữ đã góp phần tạo nên môi trường làm việc tích cực hơn trong HĐBA.

Áp dụng cách tiếp cận mới: "Làn gió mới" quan trọng khác mà các nữ Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực mang tới HĐBA là những thay đổi trong phương pháp làm việc, đặc biệt là giao tiếp và phong cách cộng tác.

Ví dụ, các nữ Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực đã đi đầu trong việc tổ chức lại phương pháp làm việc của các cơ quan trực thuộc HĐBA, chẳng hạn như các ủy ban trừng phạt. Bằng cách mời những người chia sẻ thông tin của các tổ chức xã hội, các ủy ban có cơ hội lắng nghe tâm sự của những người bị ảnh hưởng trực tiếp bởi các lệnh trừng phạt và phối hợp các chuyến đi thực tế cho các thành viên của ủy ban.

Nhiều người được phỏng vấn mô tả cách tiếp cận của các nữ Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực là đồng cảm hơn, chu đáo hơn và xây dựng cầu nối hơn; trong đó nhấn mạnh việc lắng nghe, tham khảo các ý kiến của nhiều đối tượng và có những ý tưởng sáng tạo - những thay đổi tinh tế này có thể ảnh hưởng đến giọng điệu và hiệu quả của các cuộc đàm phán.

Việc tăng cường đại diện phụ nữ trong HĐBA LHQ có thể chưa làm thay đổi nền ngoại giao toàn cầu, nhưng đã bắt đầu tái định hình lại hoạt động ngoại giao một cách tinh tế và có ý nghĩa. Như lời một nữ đại sứ chia sẻ với PRIO: "Chúng ta có thể không đồng ý với nhau... nhưng chúng ta hiểu nhau theo cách sâu sắc hơn một chút".

Sự chuyển đổi thầm lặng này trong ngoại giao rất quan trọng. Nó thách thức hình ảnh ngoại giao truyền thống có phần "nam tính" và mở ra không gian cho các hình thức tương tác toàn diện, đồng cảm và hợp tác hơn. Có thể, chúng ta đang tiến đến một ngã rẽ quan trọng - nơi mà các hoạt động ngoại giao thay đổi theo hướng đa dạng và giao thoa.